W "Kalejdoskopie"

Rozmigotane, tęczowe szkiełka natchnęły Karolinę Matyjaszkowicz do stworzenia dzieł, które prezentuje na wystawie Kalejdoskop w Muzeum Regionalnym w Brzezinach. Obrazy, animacje, tkaniny układają się w mozaikę wrażeń. Są bardzo atrakcyjne wizualnie i intensywnie angażują wzrok, a tkaniny – ponadto  pobudzają zmysł dotyku. Widz pragnie sprawdzić pod opuszkami palców ich fakturę i grubość. Działania na zmysły dopełnia muzyka skomponowana przez artystkę. Prace łączy nie tylko przewodni motyw ekspozycji, ale i podobna struktura. Forma każdego dzieła charakteryzuje się licznymi multiplikacjami, które nadają charakterystyczny rytm. W ramach ustalonych konfiguracji autorka realizuje oryginalne pomysły. Nie boi się niestandardowych rozwiązań. Splata nawet odległe tradycje artystyczne i inspiracje. Stając się jednością, przestają kontrastować.

K. Matyjaszkowicz, Brzezina z cyklu Pejzaże Tkackie, 2015 r.

„Sztuka wydaje mi się przede wszystkim stanem duszy. Dusza wszystkich jest święta, dusza wszystkich istot ludzkich na wszystkich krańcach świata”[1] – pisał Marc Chagall. Tę myśl da się z powodzeniem odnieść do postępowania Matyjaszkowicz. Artystka z szacunkiem traktuje zarówno osiągnięcia gwiazd sztuki, jak i twórców, którzy zostali umieszczeni na marginesach kart historii i nazwani „naiwnymi”. Dopiero XX-wieczni awangardziści docenili kompozycyjne i liryczne wartości ich prac, poddając je własnym przekształceniom i interpretacjom. Chagall pozostawał pod urokiem folkloru żydowskiego. Dotychczasowe dzieła malarskie Matyjaszkowicz również cechuje stylizacja właściwa sztuce ludowej, prostej, razem z wiarą jej twórców w zjawiska nadprzyrodzone. 

K. Matyjaszkowicz, Grusza z cyklu Pejzaże Łowickie, 2014 r.

Autorka często posługuje się schematycznymi, płaskimi kształtami. Buduje z nich odrealniony świat, gdzie zza pokrytych etnicznymi ornamentami pagórków wychylają się ptasie głowy, pnie drzew zamieniają się w warkocze, skierki dokuczają Pannom Łąkowym. Artystka wykorzystuje postaci znane z wierzeń słowiańskich i z podań ludowych. W jej dziełach człowiek współistnieje z czarodziejskimi istotami – podobnie jak w baśni.

Dlaczego autorka tak mocno interesuje się warstwą wizualną i symboliczną sztuki ludowej? Po latach spędzonych w Łodzi wróciła do rodzinnego Łowicza i zaczęła świadomie obcować z tamtejszą kulturą. Chętnie ogląda eksponaty w muzeum łowickim, skansenie w Maurzycach, muzeum w Sromowie, odwiedza wsie położone w regionie. 

Skansen w Maurzycach. Izba świąteczna z wyposażeniem z przełomu XIX i XX w. Źródło

Skansen w Maurzycach. Izba świąteczna z wyposażeniem z początku XX w. Źródło

„Kiedy jestem we wnętrzach chat, przesyconych mnogością barw, bogato zdobionych przedmiotów, kolorowych, papierowych kwiatów, pająków wiszących u sufitu, drewnianych, misternie malowanych skrzyń, mam wrażenie, jakbym była we wnętrzu ogromnego, magicznego kalejdoskopu” – przyznaje. Uważa, że przodkowie preferowali dekoracyjną sztukę, ponieważ dzięki niej rekompensowali sobie niedostatki materialne, a także urozmaicali monotonne, zimowe wieczory. Wzorzyste obiekty dobrze wpływają też na nastrój artystki. Jednak ona nie naśladuje dawnych deseni, lecz adaptuje je według własnych koncepcji.

K. Matyjaszkowicz, Kwiaty z cyklu Pejzaże Tkackie, 2015 r. 

K. Matyjaszkowicz, Kwiaty II z cyklu Pejzaże Tkackie, 2015 r. 

Wpływy, które bezpośrednio odnoszą się do wystawy, związane są z tkaninami łowickimi, tzw. pasiakami, z regionalnymi haftami i z koronkami. Seria obrazów powstałych dzięki nim jest wyjątkowa w malarstwie Matyjaszkowicz. Dotąd właściwe były mu figuratywność i anegdotyczność. Tym razem autorka ukazuje barwne wieloboki złożone z pasiastych trójkątów. 

K. Matyjaszkowicz, Kalejdoskop II z cyklu Pasiaki Łowickie, 2015 r.

Sprawiają wrażenie, jakby rozchodziły się od centrum dzieła ku krawędziom. Konstrukcja ta jest symetryczna względem osi przechodzącej przez środek obrazu. Jego górnych i dolnych krawędzi dotykają ząbkowane formy. Nawiązują do bieżników i chodników, podobnie jak wertykalne formaty płócien i energetyzujące kolory. 

K. Matyjaszkowicz, Kalejdoskop z cyklu Pasiaki Łowickie, 2015 r.

Są one dobierane przez artystkę z fantazją, swobodą i smakiem. Autorka wzoruje się także m.in. na roślinnym hafcie, wykonanym na czarnej, aksamitnej kamizelce damskiej ze stroju mieszkanki terenu łowickiego. 

 Z kolei dzieło w najjaśniejszej tonacji odnosi się do delikatnej koronki. 

K. Matyjaszkowicz, Sierpniowa łąka z cyklu Pejzaże Tkackie, 2015 r. 

Zaklinanie przedmiotu w obraz sprawia, że pamięć o nim trwa, lecz w nowoczesnej formule. Michaił Łarionow, rosyjski awangardzista, także czerpał z kultury lokalnej. Interesował go łubok, czyli rosyjski drzeworyt ludowy. 

Łubok z XVIII w. Źródło

Wziął z niego linearność i niepowtarzalny, poetycki nastrój. 

M. Łarionow, Wiosna, 1912 r. Źródło

Łarionow jest też twórcą łuczyzmu. Na obrazy tego nurtu składają się linie połączone w abstrakcyjne, promieniste formy. 

Inną nazwą na określenie łuczyzmu jest rajonizm. M. Łarionow, Czerwony rajonizm, 1913 r. Źródło

Wspominam o Łarionowie, ponieważ dokonania Matyjaszkowicz uważam za zgodne z jego intencjami. Ona również parafrazuje prymitywizm, ale oprócz tego wykazuje tendencje do działań w duchu sztuki geometrycznej, abstrakcyjnej.

Rozdzielanie pasiaka na grupy trójkątów kojarzy się z kubizmem, a szczególnie z fazą analityczną. Kubiści, rozkładając przedmiot na części, pragnęli dogłębnie poznać jego właściwości. 

P. Picasso, Martwa natura z butelką rumu, 1911 r. Źródło

Geometryzowanie rzeczywistości wynikało również z fascynacji sztuką etniczną, sprowadzającą sylwetkę człowieka do nieskomplikowanych krzywizn. 

P. Picasso, Driada, 1908 r. Obraz z okresu prekubistycznego. Źródło

Matyjaszkowicz kubizuje formy zarówno w kompozycjach figuratywnych, jak i w abstrakcyjnych. Przyznaje, że podziwia też nacisk, jaki reprezentanci kierunku kładli na podział płaszczyzny. Obrazy z wystawy znamionuje brak rozróżnienia na figury i tło oraz liczne napięcia kierunkowe, wzmacniające dynamikę. Zastosowane środki sprawiają, że trójkąty iluzorycznie „wychodzą” do widza i „cofają się”. Autorka nie pozwala skupić wzroku na jednym punkcie. Powoduje u widza złudzenia optyczne. Te rezultaty przywodzą na myśl osiągnięcia artystów op-artu. Język, jakim posługuje się autorka w eksponowanych dziełach, jest przede wszystkim językiem plastycznym. Niezależnie od tego, z jakiego kręgu kulturowego pochodzi odbiorca, obraz, animacja, tkanina mogą go zahipnotyzować.

„To będzie jak gdy człowiek śni, i gdy na poły

Budzi się i zasypia, i za każdym razem

Śni mu się baśń ta sama z tym samym obrazem

Latem, w trawie, w tęczowych graniach lotu pszczoły”[2]

- pisał Paul Verlaine w wierszu Kalejdoskop.  Słowa poety uświadamiają, że niezwykła jest przyjemność, jaką powoduje stan między jawą, a snem. Nie wiadomo, ile on trwa. Czas traci znaczenie. Zbliżonych doznań dostarczają prace Matyjaszkowicz. Analogicznie do kalejdoskopu ożywiają wyobraźnię. Np. przedstawione na obrazach ostrokątne figury mogą zamienić się w kryształy lub w projekty witraży. A może są kawałkami magicznego lustra? Na pewno nie należy ono do złego czarownika z baśni Hansa Christiana Andersena Królowa Śniegu. Jest raczej własnością dobrej wróżki, pragnącej ubarwić codzienność. Każdy, kto w nie spojrzy, zabiera pod powieki radość.   

Kolejna grupa awangardowych artystów, zwanych orfistami, również zwracała uwagę na pozytywne oddziaływanie prac. Malowali je tak, że ukazane okręgi wydawały się tańczyć. Konstruując płótna, sugerowali się symfoniami muzycznymi. 

R. Delaunay, Rytm, radość życia, 1930 r. Źródło

Niektóre dzieła Matyjaszkowicz także wirują i wibrują, mieniąc się w oczach. 

K. Matyjaszkowicz, Oberek z cyklu Pasiaki Łowickie, 2015 r.

K. Matyjaszkowicz, Oberek II z cyklu Pasiaki Łowickie, 2015 r. 

Przy pracy artystka słucha muzyki. Uważa, że ona, zbieżnie z plastyką, służy wyrażaniu idei i uczuć. Z tym że, samodzielnie ją tworząc, autorka kieruje się innymi impulsami niż podczas malowania czy projektowania tkaniny.

Artystka jest absolwentką wzornictwa na Wydziale Tkaniny i Ubioru Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi. Warsztaty druku i poznawanie metod barwienia materiałów otworzyły przed nią możliwości, jakich wcześniej nie dostrzegała. Druk sublimacyjny, batik, wywab, pozwalały uzyskiwać bardzo malarskie efekty. Skłoniły ją do eksperymentów z techniką malarską i do wzbogacenia jej. Na wystawie nawiązuje więc też do swojej drogi twórczej. Prezentuje tkaniny drukowane i żakardowe, którymi zajmowała się w czasie studiów. Pierwsza z wymienionych serii zawiera cytaty z industrialnego krajobrazu Łodzi. 

K. Matyjaszkowicz, Czy to Łódź? Praca dyplomowa zaprojektowana i zrealizowana pod kierunkiem prof. K. Jaguczańskiej-Śliwińskiej i dr M. Lachman-Alwasiak w Pracowni Druku na Tkaninie I.

Nadrukowane na materiale fotografie i ryciny dają kolażowe efekty. Fragmenty architektury i inne wycinki z przestrzeni miejskiej powielają się, odbijają jedne od drugich i rozpadają. Całość wypełnia zgiełk i ruch. Były one właściwe pracom futurystów, czyli prekursorów oddawania aktywnego  życia w aglomeracjach. Z kolei sposób umieszczenia przez artystkę poszczególnych elementów przywodzi na myśl kolaże konstruktywistyczne – z ich przemyślaną, precyzyjną kompozycją, a także dadaistyczne i surrealistyczne – z ich naciskiem na kreatywne zestawianie detali, które w innym wypadku nie miałyby szans zaistnieć obok siebie. 

Fotokolaż K. Podsadeckiego Miasto-młyn życia, 1929 r. Źródło

Te wpływy trudno jest od siebie oddzielić, ponieważ przenikają się. Dominującymi barwami w niniejszej grupie prac Matyjaszkowicz są szarości, beże, brązy, niekiedy ożywiane żółcieniami, pomarańczami, turkusem. Rozmycia powodują, że przestrzeń miasta wydaje się osnuta dymem z fabrycznych kominów. Patrząc na ten cykl, odbiorca odczuwa mocną energię. Jednak trudno jest określić ją jako witalną. Omawiane dzieła różnią się od pozostałych dokonań artystki.

Kolejną grupę stanowią tkaniny żakardowe, na których powielono tatuaże. 

K. Matyjaszkowicz, tkaniny ze zbiorów Archiwum ASP w Łodzi. Pracownia Tkaniny Eksperymentalnej, realizacja pod kierunkiem prof. A.Rajcha i dr hab. L. Choczaj, Polontex S.A.

Sztuka zdobienia ciała należy do najstarszych sztuk znanych ludzkości. Wystarczy przypomnieć tatuaż plemienny, nieodłącznie powiązany z magicznymi rytuałami. Artystka odtwarza właściwy mu, ezoteryczny i tajemniczy nastrój oraz funkcję dekoracyjną. Skrupulatnie przenosi ornamenty z ciał modelek na materiały. Kiedy na kobiecych sylwetkach drapuje gotowe tkaniny, przypomina, że są one drugą skórą człowieka.

W ostatnim z wystawionych cykli tkanin żakardowych autorka dokonuje transpozycji układów scalonych na wzory. 

K. Matyjaszkowicz, dzieła z Pracowni Tkaniny Eksperymentalnej. Realizacja pod kierunkiem prof. A. Rajcha i dr hab. L. Choczaj, Polontex S.A.

Metoda sterowania maszyną żakardową była prototypem karty perforowanej komputera. W krośnie udoskonalonym przez Josepha Jacquarda używano  kart dziurkowanych. Dzięki nim podczas tkania nici składały się na materiał o stałym wzorze. Na kartach perforowanych pierwszych komputerów również znajdowały się przedziurkowane pozycje. W pracach Matyjaszkowicz inspirowanych układami scalonymi, regularność wzorów jest bardzo widoczna. Sekwencje układają się symetrycznie względem każdej osi dzieła. Pozornie wnętrze komputera, a więc również związane z nim tkaniny, nie mają nic wspólnego z naturą. Paradoksalnie, ich kolory przypominają piasek, zboża, ziemię, trawy, pola przysypane śniegiem. Kompozycje wyróżnia prostota, dyscyplina, nawet pewna surowość. Jednak zrównoważenie i klarowność stanowią ich siłę.

Artystka zawsze kieruje się określonymi ideami i buduje prace bardzo świadomie, uzyskując zamierzone rezultaty. 

K. Matyjaszkowicz, Wieczorna podróż i Wieczorna podróż II z cyklu Pejzaże tkackie, 2015 r.

Obecne są w nich stałe motywy: dekoracyjność i powtarzalność ornamentów, natura, magia, ludowa poetyka, a przy tym nawiązania do awangardy. Dzięki Kalejdoskopowi autorka dostarcza odbiorcy wielu bodźców: nie tylko zmysłowych, lecz również intelektualnych i uczuciowych. 

Powyższy tekst ukazał się w folderze do wystawy (w lekko skróconej wersji). Fotorelacje z wernisażu dostępne są na stronie artystki na Facebooku oraz na stronie Muzeum Regionalnego w Brzezinach. Ekspozycja będzie prezentowana do końca stycznia 2016 r. 

Reprodukcje obrazów i tkanin K. Matyjaszkowicz, fotografie bieżnika i haftowanej kamizelki pochodzą od artystki. Zapraszam do zapoznania się z jej animacjami, muzyką oraz z innymi płótnami na stronie http://matyjaszkowicz.art.pl/  

---

[1] M. Chagall, Moje życie, tłum. J. Sell, Kraków 2003,  s. 135

[2] P. Verlaine, Kalejdoskop, tłum. A. Drzewicka,  http://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/44551-paul-verlaine-kalejdoskop.html [22 października 2015].