Zakochałam się w łuboku od pierwszego spojrzenia w
migdałowe oczy kota.
 |
Kot kazański, XVIII w. Tłumaczenie napisu: „Kot kazański, a rozum
astrachański, wąs terecki, sławnie żył, smacznie jadł i smacznie bździł”. Tekst parodiuje tytuł carski. Grafika odnosi się do Piotra I Wielkiego,
który miał kocie wąsy. Źródło
|
"Łubok" jest nazwą rosyjskiej ryciny ludowej. Charakteryzuje ją zdecydowana kreska, schematyczne, płaskie przedstawianie postaci i obiektów,
intensywne kolory. Uwielbiam bezpretensjonalny urok, który emanuje z tych prac. Trudno powiedzieć, w jakich proporcjach liryzm łączy się z humorem, ale składają się na cudowną miksturę. Zainteresowała mnie jej historia.
Pierwsze drukowane łuboki datuje się na
lata 20. XVII w. Powstawały w drukarni przy Ławrze Peczerskiej w Kijowie,
największym klasztorze prawosławnym na Ukrainie. Wówczas o wpływy na jej
terytorium rywalizowały kościoły katolicki, prawosławny i unicki. Każda
przystępna forma ewangelizacji była mile widziana. Początkowo łuboki
prezentowały kopie znanych ikon. W Moskwie pojawiły się w latach 40. XVII w.
Kiedy
zawodowi malarze ikon poczuli się zagrożeni popularnością łuboków,
patriarcha Joachim zabronił tworzenia obrazków tego typu. I tak pozostawały w sprzedaży, ponieważ zyskały już sporą popularność. Z tym, że z obawy przed karą za nieprzestrzeganie zakazu, a później - także z lęku przed cenzurą,
autorzy grafik woleli pozostać anonimowi. Do historii przeszło jednak nazwisko mistrza Wasilija Korenia. Najprawdopodobniej jest on
autorem cyklu łuboków odnoszących się do scen biblijnych. Ilustracje uzupełniane krótkimi opisami były rodzajem "Biblii pauperum".
 |
Wasilij Koreń, Ilustracje do Biblii, XVII w. Źródło
|
|
| Adam i Ewa, XVIII w. |
Odmienną stylistykę prezentowały dzieła, których twórcy wzorowali się na ludowym malarstwem na drewnie. Ich kompozycję cechuje jeszcze większa ilość elementów i ozdobność.
|
| Wieczerza pobożnych i niewdzięczników, XVIII w. Źródło |
Z czasem artyści odnosili się nie tylko do tematów religijnych, ale i politycznych, również poprzez satyrę. Poniższa praca dotyczy reform obyczajowych za rządów Piotra I Wielkiego, a dokładniej - nakazu obcinania bród.
|
| Raskolnik i cyrulik, XVIII w. Źródło |
Szczególnym powodzeniem cieszyła się grafika Jak myszy kota chowały, wykonana przez przeciwników zmian, które wprowadził wymieniony car. Prześmiewczo odwoływała się do pogrzebu władcy.
|
Jak myszy kota chowały, XVIII w. Źródło
|
|
| XIX-wieczna wersja powyższego łuboku. Źródło |
Twórcy łuboków równie chętnie ukazywali wydarzenia niecodzienne, co scenki z codzienności.
|
Silny zwierz słoń, XVIII w. Grafika prezentuje sprowadzenie do Moskwy po raz pierwszy słonia. Był darem z Persji dla cesarzowej Anny Iwanowny. Źródło: J. Owsiannikow, Ludowy drzeworyt rosyjski. Łubok, tłum. I. Zakrzewski, Warszawa 1973, s. 27
|
|
Chłop łapcie
wyplata, XVIII w. Źródło
|
Ilustrowali też podania i baśnie.
Grafikami handlowano nie tylko w ustalonych miejscach, np. przed cerkwią Świętej Trójcy czy przy Bramie Spasskiej Kremla. Roznosili je też handlarze-domokrążcy w swoich łubianych koszach. Podobno od tych koszy wzięła się nazwa „łubok”.
Początkowo prace tworzono na tanich, drewnianych
deskach. Autor wydrążał dłutem tło, pozostawiając wypukłe linie rysunku. Następnie skórzaną gąbką nakładał na klocek czarną farbę (z palonego siana, sadzy, oleju lnianego) i przyciskał do
niej papier kolejną deską. Odbitkę malowały kobiety. Zwykle
dysponowały kolorami żółtym, liliowym, czerwonym i zielonym.
Przełom przyniosło zamknięcie drukarni w
Petersburgu w 1727 r. Pracujący w niej specjaliści, szkoleni przez zachodnich
drukarzy, przenieśli się do Moskwy. Posiadali oni płyty miedziane. Drukowanie z nich odbitek wymagało mniejszego nakładu pracy, a gwarantowało większy nakład. Ci drukarze doprowadzili do połączenia rosyjskiego obrazka ludowego z tradycją zachodnioeuropejską.
Od II ćwierćwiecza XVIII w. w kraju pojawiały się przeróbki rycin niemieckich i
francuskich. Prototypami nowych postaci na łubokach stali się bohaterowie
włoskiej comedii dell'arte. Do nich dołączyły rodzime błazny i pajace: Sawośka,
Foma, Jerioma, Paramoszka.
|
| Joker i jego żona, XVIII w., adaptacja grafiki
niemieckiej. Źródło |
|
Farnos czerwony
nos, XVIII w. Źródło
|
|
Jerioma i Foma, dwaj bratkowie, XVIII w. Tłumaczenie bajki: „Jerioma i Foma, dwaj bratkowie, wesoło żyli, smacznie pojadali, do łez
się usrywali. Siedli sobie na góreczce, o zarobku zamyślali. Nic nam się nie
wiedzie, bracie. Jerioma zawodzi żałosną pieśń, a Foma ryczy na całą wieś.
Skoczył na nich Paramoszka z górki, dalejże Fomę po łbie łupić, Jeriomę kopać,
Fomę okładać. Jerioma ledwo się wyrwał, a Foma uciekł. Znów na górze zasiedli,
Jerioma w płacz, a Foma w ryk. Spróbujemy szczęścia na łowach, na zajęczych
tropach. Jerioma kupił suczkę, a Foma kupił psa. Suka Jeriomowa nie goni, a
Foma psa na próżno szczwa. Zające niebogi w nogi. Lepiej chodźmy na ryby,
Jeriomo drogi. Jerioma sprawił żaki, a Foma więcierze, Jerioma łódź, Foma
czółno bierze. Jerioma wiosłuje, Foma same raki wyjmuje. Jeriomucha wpadł do
wody, Foma na dno idzie. Obaj uparci, wypłynąć nie chcą. Na stypie były flaki,
porwały je psy w krzaki”.
|
Z czasem zmieniały się nie tylko tematy, ale i środowisko odbiorców łuboka. Początkowo budził on zainteresowanie zarówno wyższych warstw społecznych, jak i plebejuszy. Później arystokracja zwróciła się ku klasycznemu sztychowi, a łubok zdobił głównie ściany domów
mieszkańców przedmieść i zamożnych chłopów. W II połowie XVIII w. grafiki sławiły wielkość Rosji, prawosławia i cara, parodiowały obyczaje dworskie, prezentowały frywolne sceny, wizerunki bohaterów rozmaitych opowieści. Te tematy ukształtowały łubok w kolejnym wieku. Wtedy prace stały się szczególnie patriotyczne, propagandowe. Upowszechnienie litografii pozwalało je odbijać w wielu tysiącach egzemplarzy.
|
Generał Aleksander Seslawin, XIX w. Źródło
|
|
| Eruslan Lazarewicz, XIX w. Źródło |
Powyższy tekst opracowałam na podstawie książki Ludowy drzeworyt rosyjski. Łubok autorstwa Jurija Owsiannikowa, w przekładzie Igora Zakrzewskiego. Podpisy do ilustracji również powstały w oparciu o zawarte
tam informacje.
***
Łubok wywarł wpływ na sztukę awangardową XX w. Nawiązywał do niego Michaił Łarionow (ur. 1881, zm. 1964),
należący do ugrupowań Bubnowyj Walet
i Oslinyj Chwost. W malarstwie figuratywnym (pracował również nad abstrakcjami) powielił właściwe łubokowi linearność, uproszczenia, liryzm, bajkową aurę. Przefiltrował więc rosyjską tradycję przez własne wyczucie form, barw oraz zespolił ją z wpływami sztuki zachodniej.
***
Rosyjscy artyści nadal inspirują się łubokiem. Tak prezentują się w tej konwencji współcześni bohaterowie opowieści dla dzieci (tych nieco większych też).
|
Czeburaszek, postać z opowiadań Eduarda Uspienskiego i cyklu radzieckich filmów animowanych. Źródło
|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz