Czekoladowy Mikołaj a kwestia designu, czyli wrażenia z Łódź Design Festival

Główne hasło tegorocznej edycji festiwalu: It’s all about humanity, uznałam za sprzeczność zanim zobaczyłam wystawy. Dla mnie pojęcie humanitaryzmu wiąże się z altruizmem i bezinteresownością. Design uważam za połączenie funkcjonalności, estetyki i mechanizmów właściwych ekonomii. Guy Debord, autor Społeczeństwa spektaklu, postawił w tekście m.in. tezę, że ekonomia i spektakl rozwijają się dla producentów, albo same dla siebie, nigdy zaś dla dobra społeczeństwa. Uważam ją za trafną. Nie istnieją humanitarne przedmioty, bo projektanci dostosowują je zarówno do potrzeb ludzi, jak i rynku.

Kreowanie sztucznego zapotrzebowania na kolejne produkty nie rozwiązuje problemów społecznych, lecz tworzy nowe. Byłam ciekawa, czy ekspozycje zmienią moje podejście. Festiwal został podzielony na kilka części: Program Główny: It’s all about humanity”, make me!, must have, wystawy towarzyszące i Strefę Miasto. Wystawy trwały od 17 do 27 października. Centrum Festiwalowe mieściło się na ulicy Targowej 35.

źródło

Na ekspozycjach towarzyszących swoje oferty wystawiły m.in. Ikea i Philips. Koncerny nie nabrały mnie, że działają w imię szczytnych celów. Nadal sądzę, że dla nich liczy się przede wszystkim zdobycie i utrzymanie jak największej liczby klientów. Hasło must have, pod którym prezentowane były trendy na rynku, ugruntowało mnie w przekonaniu o obłudnym wykorzystaniu idei humanitaryzmu. Tą pewnością zachwiały przedmioty stworzone przez młodych projektantów (make me!). Oni postawili na pomysłowość w rozwiązywaniu realnych problemów. Jedna z nich, Nina Woroniecka, przeznaczyła dla współczesnego nomady materac, stół, dwa stołki, regał, lampkę, pudełka na rzeczy osobiste. Wszystkie te elementy łatwo jest zmontować, a przy przeprowadzce w inne miejsce składa się je skrzyni.

źródło

Uznałam, że ostateczny „wyrok” na temat festiwalu wydam wyłącznie na postawie głównego programu. Na nim skupię się w dalszej części tekstu. Składał się on z trzech części. Najsłabszą z nich była Food. Design. Humanity. Jej kuratorzy, Sonja Stumerer i Martin Hablesreiter pragnęli udowodnić następujący frazes: jedzenie jest obiektem estetycznym. Tekst kuratorski głosił, że potrzeba projektowania pożywienia towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Organizatorzy przewidzieli więc, że biorą na warsztat banał. W czasie, gdy blogi kulinarne i programy telewizyjne poświęcone gotowaniu są tak popularne, jak nigdy dotąd, nie ma nic bardziej wtórnego, niż prezentowanie hasła „wzornictwa żywności”. Kuratorzy przygotowali trzy stoły, na których pogrupowali produkty dostępne w sklepach i na targowiskach. Ich konfiguracje miały zaskakiwać. Brokuły były więźniami za drutem kolczastym. Chleb stał się tortem. Warkocze pieczywa zaplatały się we fryzury na głowach manekinów.

źródło

Podobne żarty uznałabym za nowatorskie, gdybym żyła przed II wojną światową. Wówczas na pomysł nadawania znanym przedmiotom nowych znaczeń wpadli dadaiści, a surrealiści poszukiwali „cudowności” w rzeczach codziennego użytku. Ich koncepcje przewijały się później przez pop-art i inne nurty dwudziestowiecznej sztuki. „Każdy produkt spożywczy da się rozpatrywać pod względem formy, koloru, znaczenia” – krzyczała wystawa, ale nie wniosła niczego nowego w pojmowanie estetyki jedzenia.

Stumerer i Hablesreiter argumentowali, że stoły są wariacją na temat refektarzy klasztornych, a nakrywające je białe obrusy nawiązują do ołtarzy. Każdemu stołowi towarzyszyło określone hasło. Jak pompa, to na całego, więc jednym z nich była „wieczność”. Na poświęconym jej stole, odnoszącym się do celtyckiego grobowca, ułożono dwa szkielety.

źródło

By zapewnić zmarłemu ekwipunek na przyszłe życie, do grobu wkładano różne przedmioty (podobnie, jak w wielu innych kulturach). Do nich odnosiły się starannie poukładane produkty. Chętnie przyszłabym na seans spirytystyczny i podpatrywała karmienie głodnych dusz. Szkoda, że organizatorzy nie przewidzieli takiej możliwości i nie postawili na słowiańską tradycję „dziadów”. Ironizuję po to, by udowodnić, że do tej wystawy z powodzeniem da się przyłożyć wiele innych koncepcji w celu nadania jej sensu. Dla mnie ona była pusta, mimo nagromadzenia rzeczy. Pobudziła wyobraźnię, owszem, makabrycznymi skojarzeniami. „Wieczność” spędzona z grupą kościotrupów zajadających bajgle byłaby nieznośna. Szkoda, że kuratorzy nie włożyli im w klatki piersiowe serc z piernika. Według organizatorów produkty jadalne miały wzbudzać wesołość lub pożądanie. Mnie rozśmieszył kicz koncepcji, a rzędy Mikołajów z czekolady wzbudziły żądzę, by odrąbać i pożreć ich słodkie głowy.

Przejadłam się frazesami i żeby spalić kalorie, udałam się do Miasta ogrodów, miasta ogrodzeń, wystawy fotografii domów i osiedli w Łodzi i na jej przedmieściach.

fot. J. Matla, źródło

Zdjęcia unaoczniały problem nieodpowiedniego podejścia do kształtowania przestrzeni. Kuratorzy (Dorota Jędruch, Dorota Leśniak-Rychlak, Agata Wiśniewska, Michał Wiśniewski, kurator łódzkiej edycji: Kacper Kępiński) postawili m.in. pytanie: „Czemu miasto rozlewa się bez planu, a dom na przedmieściu stanowi w swej obecnej formie karykaturę pierwotnego ideału kontaktu z naturą?”. Nawiązali nim do nośnego tematu (w głośnej Wannie z kolumnadą Filip Springer opisał m.in. estetyczne horrory rodem z ogrodzonych osiedli). Ich głos znów nie dodał nowych wątków do dyskusji. Ekspozycja byłaby bardziej interesująca, gdyby obok zdjęć obrazujących „jak jest” pojawiły się propozycje zmian: np. w celach zwiększenia funkcjonalności domów i osiedli, otwarcia na lokalne społeczności, współgrania z miejskim otoczeniem lub naturą. Łódzki festiwal ma ambicje, by pokazywać dokonania młodych projektantów. Szkoda, że nie mogli dać popisu kreatywności w takim zadaniu.

Moim zdaniem festiwal uratowała jedna część programu głównego: DEEP NEED. Empatia i projektowanie (kuratorki: Magda Kochanowska i Aga Szóstek). W niej nie było banałów, pompatycznych haseł, rzucania pytań w przestrzeń. Okazało się, że da się stworzyć nowe rzeczy, których zadaniem nie jest pobudzanie konsumenckich zachcianek, ale zaspokajanie realnych potrzeb i pomoc wielu ludziom. Projektanci EzyStove zauważyli, że nadal połowa populacji gotuje na wolnym ogniu. Ich propozycja pozwala przygotować ciepły posiłek bezpieczniej, przy zużyciu mniejszej ilości drewna, ograniczając ilość szkodliwych substancji, które wydobywają się podczas procesu spalania. Produkt jest szczególnie przydatny w najbiedniejszych regionach globu.

źródło

Otulak autorstwa Justyny Mach jest ogrzewającym pledem, przeznaczonym dla osób chorych na Alzheimera i cierpiących na inne schorzenia właściwe jesieni życia. Dzięki emitowaniu ciepła przywraca uczucie komfortu i bezpieczeństwa.

źródło

Mórimo, instrument sensoryczny, który stworzyła Justyna Zubrzycka, pozwala słuchaczowi odbierać dźwięki każdą komórką ciała. Dzięki niemu melodię odczuwa nawet człowiek z wadą słuchu.

źródło

Przedmiotów było o wiele więcej. Ich projektanci potraktowali człowieka z czułością. Odpowiedzieli na problemy trapiące różnych ludzi. Zastosowali nowoczesne technologie w dobrych celach. Minimalistyczne, eleganckie formy utrzymali w jasnych kolorach. Udowodnili, że designerzy nie muszą kierować się wyłącznie mechanizmami rynkowymi. Mój pogląd, że przedmiot nie może być humanitarny, stracił na sile dzięki temu, że wystawa DEEP NEED była bardziej sugestywna, niż pozostałe. Jako jedyna przekonująco tłumaczyła koncepcję społecznego designu. Uwierzyłam w nią, więc mimo wszystko w moim przypadku organizatorzy odnieśli sukces.

Korzystałam z tekstów kuratorskich dostępnych na oficjalnej stronie festiwalu: http://lodzdesign.com/.